Rembetika ([reˈbetika] diye telaffuz edilir) rembetiko sözcüğünün çoğuludur. Rembetiko bir müzik türü olmanın ötesindedir; daha ziyade o ruhsal bir durumdur, hâlet-i ruhiyedir. Kültür, gelenek ve sosyal kaygıların dışa vurumu, rembetiko şarkısının ardındaki ana hatları ve düşünceleri şekillendirmek için birleşmiştir. Bu özel müzik türünün tarihine ve Yunanistan’ın ruhunu kısa ve öz biçimde nasıl tarif ettiğine daha yakından bakalım.

Nasıl Ortaya Çıktı: Rembetiko’nun Yunanistan’a Yolculuğu

Rembetiko Küçük Asya’da, özellikle de İzmir ve İstanbul’da ortaya çıkan bir çeşit Yunan halk müziğidir. 1922 işgali ve İzmir’in yıkımının ardından, birkaç bavul biraz da anıyla Orta Yunanistan’a sığınmaya çabalayan sığınmacılar, yanlarında kültür ve müziklerini de beraberinde getirmişlerdir. Rembetiko’nun, Yunanistan’ın Pire, Selanik, Volos ve Syros gibi ana limanları boyunca genişleyerek ortaya çıkmasının ve şafağının 1930’lar civarında sökmüş olmasının nedeni budur. İnsanlar küçük tavernalarda birkaç müzikal enstrüman ile toplanacak, bir kadeh şarap eşliğinde acılarını, korkularını ve geçmişe duydukları özlemi ulu orta dile getireceklerdi. Bu insanlar gerçi yurt özlemi çekiyorlardı, ama şarkılarında yine de bir umutluluk hissi yankılanıyordu; tıpkı Sotiria Bellou’nun dostluk, göçmenlik ve yazgıdan bahseden ‘Uçak ve Vapurlar Üzerine’ şarkısında olduğu gibi.

Etimolojisi Hâlen Bir Gizem

Rembetiko’nun etimolojisi net olmasa da, merak etmek/düşünmekle ilgili Yunanca fiilden (rembazo) gelmiş olabileceği tahmin edilmiştir. Ünlü Yunan dil bilimci Georgios Babiniotis ise onun Küçük Asya’daki askeri kamplar için kullanılan bir isimden türetilmiş olabileceğini öne sürmüştür.

Rembetis* ya da Mangas: Çok Özel Bir Tin

Rembetis ki mangas (okunuşu [ˈma(ŋ)ɡas]) olarak da bilinir, rembetikonun yaşam tarzını bütünüyle benimseyen kişiyi ifade eder. Rembetis yaşam tarzı çok özel bir düsturu içermiştir: şapka giymek ve bıyık uzatmak, sözlü ifadede üslup – küfürlü konuşma, kısa cümleler ve argo sözcükler kullanma gibi – ve genel olarak Yunan toplumundaki hâkim eğilimden farklı değerlere ve ahlak kurallarına sahip olmak. Rembetes (rembetis’in çoğulu) genel olarak işçi sınıfının aşağı tabakasından insanlardı ve genellikle içki ve sigara içme, kumar oynama ve uyuşturucu kullanma gibi zararlı alışkanlıklara sahiptiler. Aşağıdaki şarkı mangas yaşam tarzını yansıtır. Dili kullanış biçimini anlamak bugün için bile zordur.

To Pitsirikaki adlı bir başka şarkı genç bir mangas çocuğu hakkındadır.

Zavallı genç bir çocuk çimlerde uzanmaktadır, üzgündür.
Bi’ dal sigara için yanıp tutuşmaktadır, ne ki buna verecek meteliği yoktur.
Şu düşünce vardır kafasında, biri ortaya çıkana değin oturup bekleyecek,
Biri ortaya çıkınca da kim olduğuna bakmadan bi’ dal sigara isteyecektir.
Ne ki, bu talihsiz çocuğun atıldığı köşebaşının hemen yanında,
Hemen oracıkta, polis memuru beklemektedir.
Masum bir tavır takınır çocuk, adam ona bakar ve merhaba der.
Çocuk serinkanlılığını korur, bi’ dal sigara ister.

Rembetiko Müziğinin Ardındaki Temalar

Baglamas, buzuki, gitar, tef, keman ve santur gibi bulması ve taşıması kolay birkaç müzikal enstrüman kullanan rembetes gittikleri her yerde ritim ve melodi meydana getirebilirlerdi. Şarkılar farklı temalara sahip olsalar da genellikle yoksulluk, sınıf mücadelesi, hayat, aşk, düşkünlük ve göçmenlik gibi konulardan bahsediyorlardı. Savaş, zorunlu sürgün, işsizlik ve ölüm de ilham kaynaklarındandı. Çeşitliliklerine rağmen bu temalar insan doğasını, umudu ve acıyı somutlaştıran evrensel konuları yansıtırlar; tıpkı yoksul işçi mahallelerinden, sosyal adaletsizlik ve ızdıraptan bahseden ‘Drapetsona’ gibi.

Rembetiko’nun Yasaklamadan Kabule Zorlu Yolculuğu

Rembetiko genellikle kötü bir şöhrete sahip olmuş ve kepazelik olarak anılmış, 1936 civarında suç, uyuşturucu, ayrılık ve çoğu kez düzen karşıtı siyasal düşünce ile ahlak yoksunluğundan ibaret bir altkültürü temsil etmeye başlamıştır. Sonraki bir aşamada, kaba bir dil kullandığı ve uyuşturuculardan söz ettiği gerekçesiyle sansürlenmiştir. Tıpkı blues gibi, yeraltına ait, tecrit edilmiş kentsel bir kültürü yansıtmıştır. 1960’larda sular durulunca, rembetiko kaba bir altkültür olmaktan çıktı ve türün Rönesans’ını oluşturan daha liberal bir siyasal ve kültürel arka planı sahiplenmeye başladı. Nihayetinde kendini topluma kabul ettirdi ve gelenek ile felsefenin bir formu olarak addedildi. Birleşik Devletler’de Yunan göçmen toplulukları 1800’lerin sonlarından bu yana albümler yapıyorlardı ve bugün de rembetika’yı söylemeye, bestelemeye ve kaydetmeye devam ediyorlar.

Rembetiko’nun Bugünü

Şimdilerde rembetiko Yunan kültürünün temel kısımlarından biri olmaya devam ediyor. Yunanistan ve diasporası boyunca birçok yerde – küçük taverna ve dumanlı barlardan köy festivalleri ve uluslararası konser salonlarına – rembetiko geleneği devam ediyor; insanların müziğin, dansın, yemeğin ve içkinin keyfini çıkarabilecekleri, özlem ve kederlerini ifade edebilecekleri bir etkinlik olarak hizmet veriyor. Şarkıların çoğu çağdaş sanatçılar tarafından farklı versiyonlarda kaydedildi ve gerek yurdunda gerekse yurt dışında hem ilgi hem de çalışma konusu olmayı sürdürüyor. Kayıtlar çok satanlar arasında ve yaşı, konumu veya uğraşı fark etmeksizin çoğu kimse tarafından benimsenen rembetiko hâlâ hayatta.

This article was originally published at The Culture Trip.

Çeviri: M. Kaan Erdoğan
Sosyal Bilimler / Çevirmen
m.kaan.erdogan@sosyalbilimler.org

Kaynak: Maria Kostala / The Culture Trip
Rembetika: The Blues Of Greece

Dipnot

* Çeviride orijinal hâliyle kullanılan rembetis ifadesinin Türkçede rembet ve rebet gibi karşılıkları vardır, dolayısıyla bunun çoğulu rembetes de rembetler, rebetler anlamına gelmektedir.

Yasal Uyarı: Yayımlanan bu yazı Türkçeye yabancı dilden sosyalbilimler.org tarafından çevrilmiştir. Söz konusu metin, izin alınmadan başka bir web sitesinde ya da mecrada kısmen veya tamamen yayımlanamaz, kopyalanamaz, çoğaltılamaz, dağıtılamaz, içeriğinde herhangi bir değişiklik yapılamaz. Aksi taktirde bir hak ihlali söz konusu olduğunda; sosyalbilimler.org, 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun ve 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun ilgili hükümleri gereğince maddi ve manevi tazminat davası açabilir. Ancak yazının bir bölümü, alıntılanan yazıya aktif link verilerek kullanılabilir. Her türlü alıntı (her müstakil yazı için) 200 kelime ile sınırlıdır. Alıntı yapılan metin üzerinde herhangi bir değişiklik yapılamaz. Bu metinde yer alan görüşler yazara aittir ve sosyalbilimler.org’un editöryal politikasını yansıtmayabilir.